|
:.با قدرت به پیش.:
ديار من خور
سه شنبه 9 آبان 1391برچسب:, :: 20:17 :: نويسنده : رضاغلامرضايي
پس از طرح نظریه تكامل، مهم‌ترین موضوعی كه توجّه اندیشمندان‌مسلمان را به خود جلب كرده و پیرامون آن بحث‌های فراوانی درگرفته، مسأله‌خلقت انسان است. قرآن كریم به عنوان یگانه كتاب آسمانی موجود در جامعه‌اسلامی كه به اعتقاد همه مذاهب اسلامی، از هرگونه تحریف و دستبردی‌مصون بوده است. در آیات متعدّدی، از خلقت انسان سخن گفته و پرده از رازوجودی او برداشته است. برای هر فرد مؤمن به قرآن كریم، بسیار حائز اهمیت‌است كه از مفاد و محتوای واقعی این آیات، مطّلع باشد و نسبت آن‌ها را بانظریه تكامل بشناسد. از همین رو تلاش‌هایی كه در حوزه‌های اسلامی،پیرامون نظریه تكامل صورت گرفته، بیش‌تر معطوف بررسی مسأله خلقت‌انسان از دیدگاه قرآن بوده، از ابعاد دیگری كه در مباحث گذشته به آن‌هااشاره نمودیم، كم‌تر سخن به میان آمده است. نگارنده در این بخش برآن‌است تا آن جا كه این مختصر اجازه می‌دهد، طی مباحثی چند، به بررسی‌محتوایی آیات خلقت در قرآن كریم بپردازد.
1 ـ 4 . آیات قرآن كریم درباره خلقت انسان موضوع خلقت انسان در آیات متعددی از قرآن كریم، با تعبیرهای‌گوناگون آمده است. در زیر تلاش نموده‌ایم به ذكر و طبقه‌بندی محتوایی‌آیات یاد شده، در سه گروه، بپردازیم: گروه یكم. آیاتی از قرآن كه به خلقت انسان از خاك تصریح نموده‌اند.این آیات عبارتند از: ـ وَ مِن‌ْ آیهاتِه‌ِ اَن‌ْ خَلَقَكُم‌ْ مِن‌ْ تُرهاب‌ٍ، ثُم‌َّ اِذها اَنْتُم‌ْ بَشَرٌ تَنْتَشِرُون‌َ. و از نشانه‌های خدا این است كه شما را از خاك آفرید و سپس شمابه‌صورت بشر در زمین پراكنده شدید. ـ مِنْهها خَلَقْنهاكُم‌ْ وَ فیهها نُعیدُكُم‌ْ وَ مِنْهها نُخْرِجُكُم‌ْ تهارَه‌ً أُخْریه. شما را از خاك آفریدیم و به خاك برمی‌گردانیم و بار دیگر از خاك‌خارجتان خواهیم كرد. ـ وَ اللّهه‌ُ أنْبَتَكُم‌ْ مِن‌َ الاَْرْض‌ِ نَبهاتاً ثُم‌َّ یُعیدُكُم‌ْ فیهها وَ یُخْرِجُكُم‌ْ اِخْرهاجاً. خدا شما را از زمین رویاند و سپس شما را به زمین برمی‌گرداند و از آن‌بیرون می‌آورد. ـ اِن‌َّ مَثَل‌َ عیسی‌ه عِنْدَاللّهه‌ِ كَمَثَل‌َ آدَم‌َ خَلَقَه‌ُ مِن‌ْ تُرهاب‌ٍ ثُم‌َّ قهال‌َ لَه‌ُ كُن‌ْ فَیَكُون‌ُ. مَثَل عیسی، مَثَل آدم است كه خدا او را از خاك آفرید، آن‌گاه به او گفت،باش، پس موجود شد. ـ اَلَّذی اَحْسَن‌َ كُل‌َّ شَی‌ْءٍ خَلَقَه‌ُ وَ بَدَأَ خَلْق‌َ الاِْنْسهان‌ِ مِن‌ْ طین‌ٍ. آن خدایی كه هر چیز را به نیكوترین وجه خلق كرد و آدمیان را نخست ازخاك بیافرید. ـ وَ لَقَدْ خَلَقْنَا الاِْنْسهان‌َ مِن‌ْ سُلاهلَه‌ٍ مِن‌ْ طین‌ٍ. و همانا ما آدمی را از گل خالص آفریدیم. ـ اِذْ قهال‌َ رَبُّك‌َ لِلْمَلاهئِكَه‌ِ اءِنّی خهالِق‌ٌ بَشَراً مِن‌ْ طین‌ٍ. فَاءِذها سَوَّیْتُه‌ُ وَ نَفَخْت‌ُ فیه‌ِ مِن‌ْرُوحی فَقَعُوا لَه‌ُ سهاجِدین‌َ. ای رسول یاد كن هنگامی را كه خدا به فرشتگان گفت كه من بشری را از گل‌می‌آفرینم. پس آن‌گاه كه او را به خلقت كامل بیاراستم و از روح خود در اوبدمیدم، بر او به سجده درافتید. ـ وَ لَقَدْ خَلَقْنَا الاِْنْسهان‌َ مِن‌ْ صَلْصهال‌ٍ مِن‌ْ حَمَاً مَسْنُون‌ٍ. و همانا ما انسان را از گل‌ِ خشكی از گل‌ِ سیاه عمل آمده، آفریدیم. تصریح به خلقت انسان از خاك، در آیات 2 از سوره انعام، 28 از سوره‌حجر، 14 از سوره الرّحمن، 37 از سوره كهف، 11 از سوره فاطر، 5 ازسوره حج و 67 از سوره غافر نیز به چشم می‌خورد. گروه دوم. آیاتی از قرآن كریم كه به خلقت انسان از نطفه، تصریح دارند.این آیات از این قرارند: ـ اِنّها خَلَقْنَا الاِْنْسهان‌َ مِن‌ْ نُطْفَه‌ٍ اَمْشهاج‌ٍ نَبْتَلیه‌ِ وَ جَعَلْنهاه‌ُ سَمیعاً بَصیراً. ما انسان را از نطفه آمیخته آفریدیم و برای آن‌كه او را آزمایش كنیم، قدرت‌شنوایی و بینایی به او دادیم. ـ خَلَق‌َ الاِْنْسهان‌َ مِن‌ْ نُطْفَه‌ٍ فَاِذها هُوَ خَصیم‌ٌ مُبین‌ٌ. خدا انسان را از نطفه آفریده و او آشكارا سركشی می‌كند. ـ اَوَ لَم‌ْ یَرَ الاِْنْسهان‌ُ اِنّها خَلَقْنهاه‌ُ مِن‌ْ نُطْفَه‌ٍ فَاِذها هُوَ خَصیم‌ٌ مبین‌ٌ. آیا انسان ندیده است كه ما او را از نطفه آفریدیم كه آشكارا سركشی می‌كند. ـ اَلَم‌ْ یَك‌ُ نُطْفَه‌ً مِن‌ْ مَنّی‌ٍ یُمْنی‌ه. ثُم‌َّ كهان‌َ عَلَقَه‌ً فَخَلَق‌َ فَسَوّی‌ه. آیا انسان در ابتدا قطره آب نطفه نبود و سپس خون بسته و آن‌گاه آفریده وآراسته گردید. ـ مِن‌ْ نُطْفَه‌ٍ خَلَقَه‌ُ فَقَدَّرَه‌ُ. خدا انسان را از نطفه بی‌قدری آفریده، سپس او را آراسته است. ـ خَلَق‌َ الاِْنْسهان‌َ مِن‌ْ عَلَق‌ٍ. خدا انسان را از خون بسته آفرید. آیات دیگری از قرآن كریم كه سخن از خلقت انسان از آب دارند نیز درهمین گروه قرار می‌گیرند. گروه سوم. آیات دیگری از قرآن كریم كه به خلقت انسان از نفس واحده،تصریح نموده‌اند. تعدادی از این آیات بدین قرارند: ـ هُوَ الَّذی خَلَقَكُم‌ْ مِن‌ْ نَفْس‌ٍ وهاحِدَه‌ٍ وَ جَعَل‌َ مِنْهها زَوْجَهها لِیَسْكُن‌َ اِلَیْهها... . اوست خدایی كه همه شما را از یك تن بیافرید و از او نیز جفتش را قرار دادتا به او انس و آرام گیرد. ـ خَلَقَكُم‌ْ مِن‌ْ نَفْس‌ٍ وهاحِدَه‌ٍ ثُم‌َّ جَعَل‌َ مِنْهها زَوْجَهها.... خدا انسان را از نفس واحده آفرید و جفت او را از او قرار داد. ـ یها اَیُّهها النّهاس‌ُ اَتَّقُوا رَبَّكُم‌ُ اَلَّذی خَلَقَكُم‌ْ مِن‌ْ نَفْس‌ٍ وهاحِدَه‌ٍ وَ خَلَق‌َ مِنْهها زَوْجَهها وَبَث‌َّ مِنْهُمها رِجهالاً كَثیراً وَ نِسهاءً.... ای مردم تقوای پروردگارتان را پیشه سازید، همان خدایی كه شما را از نفس واحده‌آفرید و از او جفتش را آفرید و از آن دو مردان و زنان بسیاری پدید آورد. ـ وَ هُوَ الَّذی اَنْشَاَكُم‌ْ مِن‌ْ نَفْس‌ٍ وهاحِدَه‌ٍ فَمُسْتَقَرُّ وَ مُسْتَوْدَع‌ٌ قَدْ فَصَّلَنَا الاْهیهات‌ِ لِقُوْم‌ٍیَفْقَهُون. اوست خدایی كه شما را از نفس واحده در آرامگاه (رَحِم) و ودیعت‌گاه(صلب) بیافرید. ما آیات خویش را برای اهل بصیرت مفصّل بیان نمودیم. آیات دیگری نیز در قرآن كریم در خصوص خلقت انسان آمده است كه‌می‌توان آن‌ها را به لحاظ مضمون، در ردیف یكی از گروه‌های سه گانه فوق‌قرار داد. مطالعه آن آیات را به عهده خواننده محترم وانهاده‌ایم.
2 ـ 4 . بررسی محتوایی آیات خلقت گروه اوّل از آیات خلقت كه به آفرینش انسان از خاك تصریح نموده‌اند،دارای تعبیرهای مختلفی هستند. بعضی از این آیات، از خلقت از «تُرهاب‌ْ»،بعضی دیگر از خلقت از «طین»، بعضی از خلقت از «أَرْض‌ْ»، بعضی از خلقت‌از «سُلاهلَه‌ٍ مِن‌ْ طین‌ٍ» و جمعی نیز از خلقت از «صَلْصهال‌ٍ مِن‌ْ حَمَأً مَسْنُون‌ٍ» سخن‌گفته‌اند. از سوی دیگر در برخی آیات این گروه، به متعلَق خلقت، یعنی‌مخلوق، با لفظ «آدم»، در بعضی با لفظ «انسان»، در بعضی با لفظ «بشر» و درجمعی نیز با ضمیر خطابی «كُم‌ْ»، اشاره شده است. «تُرهاب‌ْ» و «أَرْض‌ْ»، در لغت به معنی خاك (به‌طور مطلق) و «طین»، به معنی‌خاك مخلوط شده با آب است. «سُلاهلَه» به معنی عصاره است و در نتیجه«سُلاهلَه‌ٍ مِن‌ْ طین‌ٍ» به معنی قطعه‌ای از خاك خمیر شده با آب می‌باشد. «صَلْصهال‌ْ»به معنی گِل خشك شده، «حَمَأ» به معنی گِل سیاه و «مَسْنُون‌ْ» به معنی‌عمل‌آمده، می‌باشد. در نتیجه، «صَلْصهال‌ٍ مِن‌ْ حَمَاً مَسْنُون‌ٍ»، به معنی گِل‌خشكی كه از گِل سیاه عمل آمده، به‌دست آمده است، می‌باشد. تعبیرهای آدم، انسان و بشر تعبیرهای مترادفی‌اند، برای موجودی واحد،كه بیش‌تر با لفظ انسان از او یاد می‌شود و در پاره‌ای از آیات، ضمیر خطابی«كُم‌ْ یا شما» برای آن به‌كار رفته است. برای رسیدن به معنی و مفهوم واقعی گروهی از آیات یا روایاتی كه‌درصدد بیان یك حقیقت هستند، قواعد اصولی‌ای وجود دارند. از كنار هم‌چیدن و در نظر گرفتن همه قیدهای ذكر شده، در تك تك آیات و روایات ومقیّد ساختن الفاظ مطلق در پاره‌ای از آیات، طبق همان اصول، می‌توانیم به‌معنی كردن و تفسیر آیات بپردازیم. هرگونه قضاوتی فارغ از چنین‌جامع‌نگری‌ای در خصوص آیات قرآن و روایات، خطای محض خواهد بود.با توجّه به این اصل مهم و آن‌چه در معنی الفاظ آیات بیان شد، محتوای گروه‌اوّل از آیات خلقت چنین است: خلقت انسان از عُصاره گِل سیاه‌ِخشك‌شده‌ای كه در كارگاهی خاص، به عمل آمده، صورت گرفته است. گروه دوم از آیات خلقت كه از آفرینش انسان از نطفه، سخن گفته‌اند نیزبه‌لحاظ محتوایی مشمول همان قاعده بالا خواهند بود، زیرا در پاره‌ای ازآیات، از آفرینش از «نُطْفَه»، در بعضی از «نُطْفَه‌ٍ مِن‌ْ مَنّی‌ٍ یُمْنی‌ه»، در بعضی از«نُطْفَه‌ٍ اَمْشهاج‌ٍ» و در جمعی از آیات با ذكر مراحل گوناگون تكوین انسان، از«نُطْفَه‌ٍ فی قَرهارٍ مَكین‌ٍ»، «عَلَقَه، مُضْغَه، عِظهام و لَحْم» سخن به میان آمده است. با توجّه به معنای لغات مذكور و قرار دادن همه آیات‌ِ این گروه در كنارهم، محتوای یكسانی به‌دست می‌آید كه عبارت است از خلقت انسان از نطفه‌ریخته شده و درهم آمیخته‌ای كه در جایگاه استواری قرار گرفته و سپس‌به‌صورت خون‌ِ بسته و پس از آن به صورت تكه گوشتی در آمده است كه به‌استخوان تبدیل شده و گوشت بر آن رویانده شده است. گروه سوم از آیات خلقت كه از آفرینش انسان از «نفس واحده» سخن‌گفته‌اند، همگی دارای مضمون واحدی هستند. محتوای این گروه از آیات‌عبارت از آن است كه خلقت همه انسان‌ها از نفس واحدی صورت گرفته است.زوج انسان نیز از همان نفس واحده، آفریده شده است.
3 ـ 4 . جمع‌بندی محتوایی آیات خلقت برطبق آن‌چه در بخش پیشین به‌دست آمد، مطالعه آیات آفرینش انسان درقرآن كریم، ما را با سه معنا و محتوای به‌ظاهر متفاوت روبه‌رو می‌سازد؛ أ. آفرینش از خاك ب. آفرینش از نطفه ج. آفرینش از نفس واحده نظر به این‌كه هر سه گروه از آیات قرآن كه دربردارنده سه محتوای فوق‌می‌باشند، درصدد بیان و رازگشایی حقیقتی از موضوع خلقت انسان هستند لذامی‌بایست كلّیه آیات یاد شده را در كنار هم قرار داد تا بتوان با توجّه به معنا ومفهوم آن‌ها به محتوایی واحد درباره خلقت انسان، دست یافت. به نظرمی‌رسد فرآیند آفرینش از نطفه كه در بررسی محتوایی آیات گروه دوم از آن‌یاد شد، چیزی جز حقیقت تناسل و توالد كه طبیعتاً در میان افراد نوع انسان‌رواج دارد، نمی‌باشد. بنابراین، آیات گروه دوم، تنها در صدد بیان چگونگی‌تكوین و تولّد انسان، از پدر و مادر در دو فرآیند انعقاد نطفه و مراحل جنینی‌می‌باشند و هیچ‌گونه ابهامی نسبت به محتوای این آیات وجود ندارد. امّاآفرینش انسان از خاك (به همان بیانی كه در بررسی محتوایی آیات گروه اوّل‌ذكر گردید)، زمانی می‌تواند دارای معنا و مفهوم باشد كه اوّلاً، با محتوای‌آیات گروه دوم (خلقت از نطفه) كه برای نوع انسان واقعیتی ملموس است،منافات و برخورد نداشته باشد و ثانیاً، به تأویل‌های دور از ذهن و تحمیلی ازآیات قرآن نیانجامد. با رعایت دو نكته فوق، بهترین شیوه‌ای كه می‌توان‌به‌وسیله آن، به درك صحیح معنای آیات گروه اوّل (خلقت از خاك) دست‌یافت، این است كه كلّیه این آیات را منحصر به خلقت اوّلین انسان بدانیم. بااختصاص این آیات به خلقت اوّلیه انسان، مرتكب هیچ‌گونه تأویل ناروایی‌نشده‌ایم، ضمن آن‌كه آیات گروه دوم نیز، كماكان بر محتوای ظاهری خود،یعنی خلقت انسان در فرآیند تولیدمثل، باقی هستند. مطالعه آیات دیگری كه هم به خلقت انسان از خاك و هم به خلقت انسان‌از نطفه اشاره می‌كنند، ما را بر این رأی استوار می‌سازد. بعضی از این‌گونه‌آیات به قرار زیر است: ـ یها اَیَّهها النّهاس‌ُ اِن‌ْ كُنْتُم‌ْ فی رَیْب‌ٍ مِن‌َ الْبَعْث‌ِ فَاِنّها خَلَقْنهاكُم‌ْ مِن‌ْ تُرهاب‌ٍ ثُم‌َّ مِن‌ْ نُطْفَه‌ٍ،ثُم‌َّ مِن‌ْ عَلَقَه‌ٍ، ثُم‌َّ مِن‌ْ مُضْغَه‌ٍ مُخَلَّقَه‌ٍ وَ غَیْرِ مُخَلَّقَه‌ٍ... . ای مردم اگر در برپایی قیامت دچار شك هستید، ما شما را نخست از خاك‌آفریدیم، سپس از نطفه و پس از آن از خون بسته و آن‌گاه بسته از پاره‌گوشت تمام و غیرتمام... . ـ وَ لَقَدْ خَلَقْنَا الاِْنْسهان‌َ مِن‌ْ سُلاهلَه‌ٍ مِن‌ْ طین‌ٍ. ثُم‌َّ جَعَلْنهاه‌ُ نُطْفَه‌ً فی قَرهارٍ مَكین‌ٍ. ثُم‌َّخَلَقْنَا النُّطْفَه‌َ عَلَقَه‌ً فَخَلَقْنَا الْعَلَقَه‌َ مُضْغَه‌ً فَخَلَقْنَا الْمُضْغَه‌َ عِظهاماً. فَكَسَوْنَا الْعِظهام‌َلَحْماً ثُم‌َّ اَنْشَأْنهاه‌ُ خَلْقاً آخَرَ فَتَبهارَك‌َ اللّهه‌ُ اَحْسَن‌ُ الْخهالِقین‌َ. و همانا ما آدمی را از عصاره‌ای از گِل آفریدیم. آن گاه او را نطفه گردانیدیم‌و در جای استوار قرار دادیم. سپس نطفه را به خون بسته و خون بسته را به‌تكه گوشت و آن گوشت را استخوان و سپس بر استخوان‌ها، گوشت‌پوشانیدیم، آن‌گاه خلقتی دیگر انشا نمودیم، آفرین بر خداوندی كه بهترین‌آفرینندگان است. دو آیه زیر صریح‌تر از آیات بالا هستند: ـ اَلَّذی اَحْسَن‌َ كُل‌َّ شَی‌ْءٍ خَلَقَه‌ُ وَ بَدَأ خَلْق‌َ الاِْنْسهان‌ِ مِن‌ْ طین‌ٍ. ثُم‌َّ جَعَل‌َ نَسْلَه‌ُ مِن‌ْسُلاهلَه‌ٍ مِن‌ْ مهاءٍ مَهین‌ٍ. آن خدایی كه هر چیز را به نیكوترین وجه خلقت كرد و آدمیان را نخست ازخاك بیافرید، آن گاه خلقت نژاد نوع بشر را از آب بی‌قدر مقرّر گردانید. كلّیه آیاتی كه به آفرینش انسان از خاك و نطفه به‌طور یك جا تصریح‌نموده‌اند، مؤید همین دیدگاه هستند. با روشن شدن محتوای آیات گروه اوّل و دوم، محتوای آیات گروه سوم‌نیز به‌خوبی روشن می‌گردد؛ زیرا وقتی كه آیات گروه اوّل درصدد بیان‌آفرینش اوّلین انسان و آیات گروه دوم درصدد بیان آفرینش انسان‌های بعدی‌می‌باشند، در این صورت آیات گروه سوم، خلقت نسل بشر را از اوّلین انسان‌بیان می‌كنند. به بیان دیگر پس از آن‌كه مشخص شد آفرینش از خاك كه دربرخی آیات قرآن كریم آمده است، مربوط به اوّلین فرد از نوع انسان است وآفرینش از نطفه كه محتوای جمع دیگری از آیات قرآن می‌باشد، مربوط به‌نژاد و نسل‌های متوالی انسان‌هاست، این سؤال به ذهن خطور می‌كند كه آیاارتباطی میان اوّلین فرد انسانی و انسان‌های بعدی از نظر خلقت وجود دارد. آیات گروه سوم كه از آفرینش همه انسان‌ها از نفس واحده، سخن گفته‌اند،تنها در صدد بیان وجود ارتباط بین خلقت اوّلین انسان و انسان‌های بعدی‌هستند؛ امّا كیفیت این ارتباط و چگونگی شكل‌گیری انسان‌های بعدی و حتّی‌خلقت زوجی برای اوّلین انسان، مورد نظر و مقصود این آیات نبوده است. مفسّر عالی‌قدر علاّمه طباطبایی1 در تفسیر آیات خلقت و جمع‌بندی‌محتوایی این‌گونه آیات، این دیدگاه را بر سایر دیدگاه‌ها، ترجیح داده و می‌گوید: از ظاهر سیاق برمی‌آید كه مراد از «نفس واحده» آدم7 و مراد از «زوجها»حوا باشد كه پدر و مادر نسل انسان است كه ما نیز از آن نسل می‌باشیم وبه‌طوری كه از ظاهر قرآن كریم برمی‌آید همه افراد نوع انسان به این دو تن‌منتهی می‌شود، همچنان‌كه از آیات زیر همین معنا برمی‌آید كه «خَلَقَكُم‌ْ مِن‌ْنَفْس‌ٍ وهاحِدَه‌ٍ ثُم‌َّ جَعَل‌َ مِنْهها زَوْجَهها»، «یها بَنی آدَم‌َ لاه یَفْتِنَنَّكُم‌ُ الْشَیْطهان‌ُ كَمهآاَخْرَج‌َ اَبَوَیْكُم‌ْ مِن‌َ الْجَنَّه‌ِ» و آیه زیر كه حكایت گفتار ابلیس است: «لَئِن‌ْاَخَّرتَن‌ِ اِلهی یَوْم‌ِ الْقِیهامَه‌ِ لاََحْتَنِكَن‌َّ ذُّرِیَّتَه‌ُ اِلاّه قَلیلاً».
نظرات شما عزیزان:
درباره وبلاگ
 وبلاگي در خورو بيابانك استان اصفهان آخرین مطالب
آرشيو وبلاگ
پيوندها
نويسندگان
|
|||||||||||||||||
 |
|||||||||||||||||
تبادل لینک هوشمند 
<-PollName->
آمار
وب سایت:
